Του Γιώργου Βέη
«Ο κόσμος είναι “άπειρος” καθότι “μπορεί να περικλείει άπειρες ερμηνείες”».
Νίτσε, Χαρούμενη επιστήμη
Πρόκειται για μια επαρκή καταγραφή της σειράς των διαλέξεων «Charles Eliot Norton», τις οποίες έδωσε ο Τζορτζ Στάινερ στο διάστημα 2001-2002 στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
Αποχαιρετώντας την πολύχρονη επιτυχή ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία, ο πολύτροπος και ακαταπόνητος αυτός κριτικός επιθεωρεί σε διαχρονική βάση τα ποικίλα φαινόμενα της απαιτητικής διδασκαλίας. Προβάλλοντας κατά τρόπο άμεσο και συνοπτικό τα αίτια και τα αιτιατά της επιτυχίας ή της αποτυχίας την οποία σημείωσαν κατά καιρούς στον κλάδο τους επιφανείς μέντορες και καθηγητές-γκουρού, μισθωτοί τροφοί κρίσιμων μαθησιακών υλικών σε διάφορες μάλιστα χώρες, αφηγείται με ιδιαίτερη άνεση και επαγωγική χάρη ένα αντιπροσωπευτικό μέρος του μείζονος έπους της Παιδείας. Με εξειδικευμένη μεθοδολογία προσεγγίζει τόσο το θέμα της ακέραιης μετάδοσης μιας εξ αποκαλύψεως ομοταξίας σημαινουσών πληροφοριών σε ένα φωτισμένο μαθητή, όσο και το ειδικότερο ζήτημα της διδασκαλίας εκείνης, η οποία αυτοβιογραφείται συνειδητά κι άλλο τόσο λεπτομερώς, προκειμένου να καταδειχθεί πλήρως ο ουμανιστικός, υπαρκτικός της χαρακτήρας. Το σωκρατικό παράδειγμα, το διακύβευμα του Εμπεδοκλή και η μοναδική πρόκληση της πρωταγορικής πρότασης ανήκουν, ως εκ των πραγμάτων, στις εισαγωγικές τομές του έργου. Δεν αποσιωπάται όμως η περίπτωση της μη-διδασκαλίας, της αρνητικής εκπόρευσης γνώσεων, εκείνης δηλαδή η οποία δεν μπορεί εκ προοιμίου ή δεν θέλει εκ πεποιθήσεως, σεβόμενη την υψηλή αποστολή της καθηγεσίας, να έχει ενώπιον της ένα συγκεκριμένο, συμβατικό ή μη, ακροατήριο.
Οι αποτιμήσεις διακρίνονται εδώ για την τεκμηρίωση των επιμέρους θέσεών τους. Έστω παράδειγμα το εξής: «Κανένα ανθρώπινο εγχείρημα δεν είναι εξολοκλήρου απαλλαγμένο από αξίες. Ακόμα και στην καθαρότερη αφαίρεση μπορεί να φωλιάζει ένας κόκκος ιδεολογίας, κοινωνικοϊστορικής οριοθέτησης. Μόνο ο παρανοϊκός δεσποτισμός, όμως, μπορεί να αποδώσει τη θεωρία της σχετικότητας στην «εβραϊκή διαφθορά ή να προσπαθήσει να ξεριζώσει τη γενετική του Μέντελ στο όνομα του σταλινισμού. Όσο είναι ανθρωπίνως δυνατόν, το μαθηματικό θεώρημα, η διαδικασία εικασίας και διάψευσης στην επιστήμη, αναζητούν «αλήθειες» –έννοια, λέξη εξαιρετικά ευάλωτη και εύθραυστη– αδέσμευτες από εθνικές, θρησκευτικές και πολιτικές ανησυχίες. Δεν υπάρχουν ούτε καπιταλιστικές ούτε σοσιαλιστικές λύσεις στις μη γραμμικές εξισώσεις. Η υποταγή των βιογενετικών ανακαλύψεων στο οικονομικό κέρδος είναι αισχρότητα, όπως η λογοκρισία της μαθηματικής και φυσικοχημικής έρευνας για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών σκοπών. Η επιστημονική ανακάλυψη, όταν πλησιάζει ένα ιδεώδες ανυστερόβουλης, κοινής προόδου, είναι το πιο ώριμο δημιούργημα της ανθρώπινης ελευθερίας» (πβλ. σελ. 191).
Βεβαίως οι παραπομπές αφορούν κατά 95 % περίπου το Δυτικό Κανόνα. Τα ολίγα, τα οποία εστιάζονται κατ’ ανάγκην στους περιώνυμους μύστες του είδους, οι οποίοι άκμασαν στην ευρύτερη Άπω Ανατολή, αρκούν όμως για να καταδείξουν στη διδακτική πράξη την πολυσημία της περιώνυμης αγωγής ζεν, αλλά και την αυτοτέλεια της εξαιρετικά απροσδόκητης, ημιδιαισθητικής πολιτικής, την οποία ανέκαθεν τήρησε και τηρεί επί του θέματος ο βουδισμός και οι χαρακτηριστικότερες από τις παραφυάδες του. Πάντως στο βαθμό που ο ιουδαϊσμός θα ήταν κάτι τι το αδιανόητο, χωρίς την αδιάπτωτη ανά τους αιώνες διδασκαλία για τα αποκλειστικώς περί εαυτόν, όπως διατείνεται ο νομπελίστας, εβραϊκής καταγωγής, Σολ Μπέλοου (πβλ. σελ. 177), αντιλαμβάνεται κανείς τη σημασία την οποία οφείλει να αποδώσει και μάλιστα δια βίου ένας άλλος διακεκριμένος συγγραφέας εβραϊκής καταγωγής, ήτοι ο ίδιος ο Τζορτζ Στάινερ. Εξ ου και ο ζήλος, η ομολογούμενη θέρμη, με την οποία έγιναν οι διαλέξεις αυτές. Συνιστώντας κατ’ ουσίαν πορίσματα πολυετών ερευνών του διακεκριμένου στοχαστή, κατατάσσονται ασφαλώς στους γνωσιολογικούς άθλους της εποχής μας. Για αυτό και πρέπουν πολλές ευχαριστίες στις εκδόσεις Scripta, οι οποίες μας μεταφέρουν αλώβητο το πνεύμα και το γράμμα τους.
altΤα μαθήματα των δασκάλων
Διαλέξεις Charles Eliot Norton 2001-2002
George Steiner
μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας
Scripta, 2011
225 σελ.
No comments:
Post a Comment